Σωτήρας
Η επιστημονική του ονομασία είναι Κολοκάσια η εδώδιμος ή στα λατινικά Colocasia esculenta και πρόκειται για μια βασική τροφή σε χώρες της Αφρικής, της Ινδίας, και της Ωκεανίας. Αν και τροπικό, το φυτό έχει προσαρμοστεί στην Κύπρο καθώς επίσης τη Συρία, την Αίγυπτο και άλλες χώρες εδώ και μερικούς αιώνες.
Γραπτές αναφορές για το κολοκάσι όσον αφορά την Κύπρο υπάρχουν από τον 12ο αιώνα, δηλαδή διαφαίνεται ότι η καλλιέργεια και αξιοποίησή του στο διατροφολόγιο των Κυπρίων προϋπήρχε της πατάτας κατά τουλάχιστον πέντε αιώνες. Η παρουσία του δεν περιορίζεται μόνο στην περιοχή Σωτήρας αφού αρκετές ιστορικές αναφορές καθορίζουν ως την σημαντικότερη περιοχή καλλιέργειας του κολοκασιού και τις κατεχόμενες χώρες της Λαπήθου, του Αγίου Ανδρονίκου και της ευρύτερης χερσονήσου της Καρπασίας. Άλλες αναφορές διευρύνουν τις περιοχές καλλιέργειας σε σχεδόν ολόκληρη την Κύπρο.
Υπογειος βλαστος
Η ιστορια του Κολοκασιου Σωτηρας ΠΟΠ
Η ιστορια του Κολοκασιου Σωτηρας ΠΟΠ
Αγρότης από την Καρπασία εγκαθίσταται στη Σωτήρα μέσω «συμπεθεριού» και φέρνει μαζί του την τεχνογνωσία καλλιέργειας του κολοκασιού.
Το κολοκάσι καλλιεργείται αρχικά κοντά στη θάλασσα, σε περιβόλια με ρηχές πηγές (λάκκους), στην περιοχή της Αγίας Θέκλας.
Λόγω εισροής αλμυρού νερού, οι καλλιέργειες (και του κολοκασιού) μεταφέρονται προς την ενδοχώρα, σε κοκκινοχώματα που αποδείχθηκαν εξαιρετικά για την καλλιέργεια.
Η τουρκική εισβολή οδηγεί σε αύξηση της παραγωγής κολοκασιού στη Σωτήρα για να καλυφθεί το κενό από τις κατεχόμενες περιοχές.
Το κολοκάσι περιλαμβάνεται σε τοπικές συνταγές όπως "γιαχνί", "καπηραμάς" και "πουλλες αντικριστές".
Το «Κολοκάσι Σωτήρας ΠΟΠ» συνδέεται με την πολιτιστική ταυτότητα της κοινότητας και γιορτάζεται ετησίως με το Φεστιβάλ Κολοκασιού.
Χαρακτηριστική φράση που δηλώνει ανθεκτικότητα και απουσία προβλημάτων, εμπνευσμένη από τη φύση του φυτού.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής παρέχει ένα πλαίσιο συστημάτων ποιότητας για να τονίσει τις ιδιότητες και την παράδοση που περιβάλλει τα τοπικά προϊόντα και να εξασφαλίσει στους καταναλωτές ότι αυτά είναι τα γνήσια προϊόντα και όχι οι απομιμήσεις που επιδιώκουν να επωφεληθούν από την καλή ονομασία και τη φήμη του αγνού πρωτοτύπου.
Όταν η ονομασία ενός προϊόντος προσδιορίζεται ως γεωγραφική ένδειξη σημαίνει ότι το προϊόν συνδέεται άμεσα με μια συγκεκριμένη περιοχή. Η έννοια αυτή περιλαμβάνει τόσο τις προστατευόμενες ονομασίες προέλευσης (ΠΟΠ) και τις προστατευόμενες γεωγραφικές ενδείξεις (ΠΓΕ) για τα τρόφιμα και τους οίνους, όσο και τις ΠΓΕ οινοπνευματωδών ποτών και αρωματισμένων οίνων.
Τα συστήματα ΠΟΠ και ΠΓΕ βοηθούν τους παραγωγούς να προωθήσουν καλύτερα τα προϊόντα τους, ενώ παράλληλα παρέχουν νομική προστασία από την κακή χρήση ή την πλαστογράφηση του ονόματος ενός προϊόντος.
ΚΟΛΟΚΑΣΙ - ΠΟΥΛΛΕΣ
ΣΩΤΗΡΑΣ
Το κλίμα της περιοχής καλλιέργειας, το έδαφος, η μέθοδος καλλιέργειας και οι ανθρώπινοι παράγοντες, έχουν ως αποτέλεσμα το Κολοκάσι Σωτήρας ΠΟΠ και το Κολοκάσι – Πούλλες Σωτήρας ΠΟΠ να αποκτούν ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά που τα διαφοροποιούν από παρόμοια γεωργικά προϊόντα που παράγονται σε άλλες περιοχές της Κύπρου.
Τα ιδιαίτερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το Κολοκάσι Σωτήρας ΠΟΠ είναι το στενόμακρο, κυλινδρικό σχήμα, η ομοιόμορφη επιφάνεια με πολύ μικρά έως καθόλου εξογκώματα της μάππας, και η διαδικασία ξυσίματος η οποία επιφέρει το άσπρισμα της επιδερμίδας.
Αντίστοιχα χαρακτηριστικά παρουσιάζονται και στο Κολοκάσι – Πούλλες Σωτήρας ΠΟΠ, το σχήμα των οποίων είναι κατά κύριο λόγο πιο λεπτό και μακρύ ενώ ξεχωρίζει και από το χαρακτηριστικό άσπρισμα.
Η ιδιαιτερότητα του προϊόντος προκύπτει ως αποτέλεσμα ενός συνδυασμού φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων της γεωγραφικής περιοχής παραγωγής που συνοψίζονται ως ακολούθως:
(α) ιδιαίτερες γεωμορφολογικές και κλιματικές συνθήκες που ευνοούν την καλλιέργεια του κολοκασιού,
(β) το κοκκινόχωμα της περιοχής,
(γ) η εμπειρογνωμοσύνη των παραγωγών οι οποίοι δια μέσου των χρόνων αναπτύσσουν ιδιαίτερες καλλιεργητικές και μετασυλλεκτικές πρακτικές και η χρήση πολλαπλασιαστικού υλικού το οποίο προέρχεται αποκλειστικά από την καλλιέργεια η οποία προηγείται χρονικά της νέας φυτείας.
Η διαδικασία καταχώρησης ξεκίνησε το 2014 και ολοκληρώθηκε την 1η Αυγούστου 2016 με την συμπερίληψη της ονομασίας Κολοκάσι – Σωτήρας / Κολοκάσι – Πούλλες Σωτήρας στο ευρωπαϊκό μητρώο των Προστατευόμενων Ονομασιών Προέλευσης και Προστατευόμενων Γεωγραφικών Ενδείξεων.
Σήμερα το Κολοκάσι – Σωτήρας / Κολοκάσι – Πούλλες Σωτήρας αποτελούν τα μοναδικά γεωργικά προϊόντα της Κύπρου με καταχωρημένη ως ΠΟΠ ονομασία (νωπά και μεταποιημένα τρόφιμα). Παράγοντες όπως ο ιστορικός δεσμός της κοινότητας με την καλλιέργεια του κολοκασιού, το μικροκλίμα, το κοκκινόχωμα και η εμπειρογνωμοσύνη που αναπτύχθηκε στο πέρασμα των χρόνων από τους τοπικούς παραγωγούς, προσδίδουν μια αυθεντικότητα στη χρήση, η οποία το προϊόν έχει ενταχθεί και συνδέει με πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής Σωτήρας.
Η καταχώρηση της ονομασίας του προϊόντος ως Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) ανοίγει τον δρόμο στο προϊόν όχι μόνο να ξεχωρίζει και να αναδεικνύει το ιδιαίτερο, παραδοσιακό τρόπο παραγωγής του αλλά και να διασφαλίζει την αυθεντικότητα και υψηλή ποιότητά του ως μοναδική γαστρονομική πρόταση. Η καταχώρηση εξασφαλίζει τη μοναδικότητα του προϊόντος και παρέχει τις ευκαιρίες για προώθηση και προβολή υποστηρίζοντας έτσι τη συνέχιση της παραγωγής αυτού του τοπικού προϊόντος με απώτερο σκοπό τη στήριξη των αγροτών που με κόπο και μεράκι μεταφέρουν την αλυσίδα της αγροτικής παράδοσης του τόπου στις επόμενες γενιές.
Η περίοδος φύτευσης μπορεί να διαρκέσει από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Απρίλη. Το πολλαπλασιαστικό υλικό που χρησιμοποιείται είτε επιλέγεται από παλαιότερες εκριζώσεις και φυλάγεται σε σκιερό μέρος ή εκριζώνεται από προηγούμενη καλλιέργεια και μεταφέρεται την ίδια μέρα στη νέα καλλιέργεια. Αφού προετοιμαστεί κατάλληλα το έδαφος από πλευράς λίπανσης και κατεργασίας, ακολουθεί η φύτευση.
Σημαντική καλλιεργητική πρακτική που χρησιμοποιείται στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή (Δήμος Σωτήρας και κοινότητες Αυγόρου, Φρενάρους, Λιοπετρίου) είναι η μέθοδος του παραχώματος. Όταν τα φυτά φτάσουν σε ύψος 70-80 εκ. γίνεται το παράχωμα, μηχανικά με ειδικούς αυλακωτήρεςς, οι οποίοι μαζεύουν χώμα από τις κορυφές των
αυλακιών στη βάση, καλύπτοντας έτσι το στέλεχος του φυτού σε ύψος 30-40 εκ. περίπου. Το παράχωμα μπορεί να γίνει και στο χέρι με τη χρήση τσάπας. Μπορεί να γίνει περισσότερες από μια φορές αν κριθεί αναγκαίο, ενώ αμέσως μετά από κάθε παράχωμα ακολουθεί πολύ καλό πότισμα.
Το «Κολοκάσι Σωτήρας ΠΟΠ» και «Πούλλες Σωτήρας ΠΟΠ» είναι έτοιμο για συγκομιδή όταν αρχίσει η φυσική γήρανση των φύλλων όταν δηλαδή μαραθούν και κιτρινίσουν. Χρονικά, η συγκομιδή μπορεί να αρχίσει από τον Ιούλιο μέχρι το τέλος του επόμενου Μάιου. Πριν την εκρίζωση κόβεται το υπέργειο μέρος με ειδικά μαχαίρια που εφαρμόζονται στο τρακτερ.Έπειτα ανοίγονται οι αυλακιές με ειδικό υνί που φέρνει στην επιφάνεια τις μάππες και τις πούλλες. Από αυτές αφαιρείται το χώμα και μέρος του ριζώματος με τη χρήση κατάλληλου εργαλείου με το οποίο κτυπιούνται ελαφρώς ώστε να πέσει το χώμα. Κατόπιν μεταφέρονται στην αποθήκη του παραγωγού όπου γίνεται το ξύσιμο τους με τη χρήση μαχαιριού μέχρι που να αφαιρεθεί το χώμα και το χρώμα της επιδερμίδας να «ασπρίσει».
ΦΥΛΑΞΗ, ΜΑΓΕΙΡΕΜΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΞΙΑ
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία το κολοκάσι αποτελεί πηγή φυτικών ινών, οργανικών ενώσεων, μεταλλικών στοιχείων και βιταμινών.
Το Κολοκάσι Σωτήρας ΠΟΠ μπορεί να διατηρηθεί για αρκετές μέρες σε θερμοκρασία δωματίου ή σε οικιακό ψυγείο. Μπορεί επίσης να καθαριστεί, να κοπεί σε κομμάτια και να τοποθετηθεί στο ψυγείο ή στην κατάψυξη. Μπορεί να μαγειρευτεί με διάφορους τρόπους στην κατσαρόλα, στο τηγάνι, βραστό ή στον φούρνο ακόμα και στα κάρβουνα. Στην Κύπρο υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία παραδοσιακών συνταγών που διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Ωστόσο, το Κολοκάσι Σωτήρας ΠΟΠ αποτελεί τα τελευταία χρόνια μια νέα γαστρονομική πρόκληση για τους σεφ τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό.